Bijdrage Thieme Voorstel Wet Huis voor klok­ken­luiders, Eerste Termijn

Bekijk de bijdrage via debatgemist.nl.

Voorzitter. Ik wil mijn complimenten overbrengen aan de leden die het initiatief hebben genomen tot een wettelijke regeling voor de bescherming van klokkenluiders. Met name natuurlijk ook aan de heer Van Raak, die trekker is geweest bij dit wetsvoorstel. Mijn fractie maakt zich, met de initiatiefnemers, grote zorgen over de mogelijkheden van ambtenaren en werknemers in de private sector om misstanden te melden, gelet op de problemen waarin bekende en minder bekende klokkenluiders verzeild zijn geraakt.

Ik weet nog goed dat in 2010 een Control Manager van de Voedsel- en Warenautoriteit werd vervolgd door de overheid omdat zij in 2008 een geheim rapport openbaar had gemaakt. In dat rapport stond dat het toezicht van de VWA op slachthuizen en diertransporten op veel punten ernstig faalde. De toenmalige minister van LNV zag het melden van deze misstanden niet als iets wat toegejuicht moet worden. Ze sprak van “het lekken van vertrouwelijke informatie en het misbruik maken van kennis uit dienstbetrekking bij de overheid, met het oog op politieke doeleinden, waardoor de integriteit van de overheid schade is toegebracht”. Voorzitter. Het rapport dat deze klokkenluider naar buiten bracht, leidde tot verscheidene debatten in deze Kamer, twee onderzoekcommissies en een verscherpt toezicht op de vee- en vleessector. Als dit rapport niet door de klokkenluider naar buiten was gebracht, had de Kamer geen inzicht gehad in het falen van deze overheidsdienst. Zelfs de VWA gaf later in haar jaarverslag aan dat de uitwerking van het naar buiten brengen van de informatie en de discussie die daarop volgde een heilzame werking had gehad.

Desondanks werd de bewuste functionaris vervolgd en schuldig bevonden. Weliswaar zonder strafoplegging, maar dit is niet de wijze waarop een overheid waarheidsvinding in de weg zou moeten staan.

Ik dank de initiatiefnemers dan ook van harte voor hun voorstel voor de verbetering van de positie van klokkenluiders. Klokkenluiders vervullen een belangrijke maatschappelijke taak, en verdienen daarvoor onze steun en onze bescherming. Het initiatiefwetsvoorstel dat wij vandaag bespreken, zal een wettelijke grondslag bieden voor deze steun en zorg. Als een werknemer een misstand wil melden kan hij, als deze wet wordt aangenomen, terecht bij het Huis voor Klokkenluiders.

Daar wordt zijn melding onderzocht, en als blijkt dat die melding gegrond is, komt er een feitenonderzoek. De positie van de werknemer is beschermd, dus hij hoeft niet te vrezen voor ontslag. In schrijnende gevallen is er een Fonds waar de klokkenluider een beroep op kan doen. Dat biedt bescherming en zekerheid, en dat is wat klokkenluiders vaak node missen.

Voorzitter. Ik ben ook blij met de nota van wijziging die de indieners naar de Kamer hebben gezonden. Nu wordt het ook mogelijk voor bijvoorbeeld aannemers en zzp’ers om misstanden te kunnen melden. Iedereen die vaak over de vloer van een organisatie komt, kan misstanden opmerken, en de noodzaak voelen om die aan te kaarten en zo te herstellen.

Voorzitter. Een goede regeling voor klokkenluiders is cruciaal in een democratische rechtsstaat. Bij gebrek aan een dergelijke regeling komen belangrijke misstanden zoals integriteitsproblemen bij het bestuur, misbruik van overheidsgeld en bedreiging van volksgezondheid, dierenwelzijn, veiligheid en milieu niet of nauwelijks aan de oppervlakte.

Tegelijkertijd is het ook belangrijk om te constateren dat er bij bedrijven en overheidsorganisaties helaas nog veel te weinig waarde wordt gehecht aan klokkenluiders.

In nog te veel gevallen worden klokkenluiders gedemoniseerd, als zouden zij niet trouw zijn aan de organisatie. Het is te makkelijk om ze weg te zetten als querulanten en verraders. Mijn stelling is dat mensen die misstanden opgelost willen zien, de trouwste werknemers zijn die een werkgever zich zou kunnen wensen.

Echter, “zonder een mentaliteitsverandering bij werkgevers en bij de overheid blijven klokkenluiders – in elk geval op de werkvloer – de zondebok”, zo schreef rechtsfilosoof Iris van Dommelaar zaterdag in de Volkskrant.
Ondanks de bescherming die een klokkenluider vanuit het Huis en het Fonds zal kunnen krijgen, zal hij toch snel als persona non grata gezien blijven worden in de eigen organisatie. Voorzitter. Ik wil de indieners graag vragen wat het Huis voor Klokkenluiders kan doen om de broodnodige mentaliteitsverandering bij bedrijven en overheden ten opzichte van klokkenluiders te bevorderen?

In de Memorie van Toelichting schrijven de indieners dat het Huis gaat bijdragen aan een cultuur waarin mensen ernstige misstanden eerder zullen melden. Kunnen de indieners voorbeelden geven van mogelijke acties die het Huis kan ondernemen om de cultuur bij bedrijven en overheidsinstanties te veranderen?

Voorzitter. Het Huis voor Klokkenluiders kan na het feitenonderzoek aanbevelingen doen. Ik heb hier twee vragen over.

Klokkenluiders kunnen uit allerlei organisaties komen, en de misstanden kunnen alle mogelijke werkvelden bestrijken. Ik noemde al het voorbeeld van de misstanden bij de NVWA, daar ging het specifiek over falend toezicht op dierenwelzijn en voedselveiligheid. Andere misstanden kunnen uiteraard met heel andere zaken te maken hebben, zoals ernstige privacy-schendingen door bedrijven en overheden. Hoe gaat het Huis voor Klokkenluiders ervoor zorgen dat zij te allen tijde specifieke kennis in huis heeft om concrete aanbevelingen te doen waarmee de misstanden hersteld worden?

En ten tweede, voorzitter, hoe kunnen we als Kamer controleren of de organisatie de aanbevelingen inderdaad goed uitvoert, en of hiermee de misstanden in de organisatie inderdaad zijn verholpen? Ik begrijp dat dit de verantwoordelijkheid van de Kamer zelf is. maar wat zijn de gedachten van de indieners hierover? Hoe kunnen we de implementatie van de aanbevelingen van het Huis en de resultaten daarvan monitoren? Tot waar gaat de betrokkenheid van het Huis zelf in deze?

Voorzitter. Ik sluit graag af met een compliment voor de indieners voor het agenderen van de moeilijke positie van klokkenluiders, en voor het ontwerpen van het Huis en het Fonds voor klokkenluiders zodat mensen voortaan makkelijker maatschappelijke misstanden kunnen melden. Ze kunnen op de warme steun en instemming van mijn gehele fractie rekenen!

Onrecht dient bestreden te worden en de bestrijding daarvan dient gefaciliteerd te worden door een democratische en rechtvaardige overheid.

In dat kader wil ik ook opmerken dat ik voorts van mening ben dat er een einde moet komen aan de bio-industrie!