Bijdrage Van Raan debat Schiphol en Lelystad

Voorzitter, het luchtvaartdebat. De stellingen zijn betrokken, de uitgangspunten bekend.

Laat ik het eens op een andere manier proberen, een persoonlijke manier en met een cadeautje.

Voorzitter,

Luchtvaart zit in mijn bloed, niet alleen letterlijk vanwege het ultrafijnstof, maar ook figuurlijk…

Mijn allereerste wensberoep, zo gaat het verhaal in mijn familie, was niet brandweerman, dijkbouwer of visagist, nee, dat was pietloot. Niet piloot, maar pietloot. Dus nog voor ik goed kon spreken, wou ik al de lucht in.

In mijn jonge jaren had ik meer dan 50 modelvliegtuigen in mijn slaapkamer hangen, ik las in het lucht- en ruimtevaart tijdschrift Avia over de laatste Super Connies en de eerste 747’s, de DC9, de uitbreiding van het nieuwe Schiphol

Een kind van de jaren ‘70. Toen luchtvaart nog de onbesproken held van de vooruitgang was. Laten we die gedachte even parkeren.

Voorzitter, dit jaar gaat de Tweede Kamer voor het eerst het zogeheten Brede Welvaartsbegrip gebruiken. In plaats van onze welvaart uit te drukken in één cijfer, het BBP, gaat het Brede Welvaartsbegrip uit van de kwaliteit van leven voor mens en dier uitgedrukt in een ‘dashboard’ van indicatoren.

Het unieke daarbij is dat dit niet alleen een momentopname geeft van het Hier en Nu maar ook Later & Elders vertegenwoordigd zijn.

Als voorbereiding hierop is het boek ‘De kwetsbare welvaart van Nederland, 1850-2050’ verschenen.

Een fantastische kruising van ‘De eeuw van mijn vader’ van Geert Mak en ‘Kapitalisme in de 21 eeuw’ van Pikkety.

Het boek beschrijft het brede welvaartsbegrip voor 1850, 1910, 1970 en 2015 aan de hand van gegevens die tijden.

Fascinerend om bijvoorbeeld te lezen hoe Nederland al 3x succesvol een energie transitie heeft georganiseerd.

Maar ook fascinerend om te constateren dat transities zolang mogelijk worden tegengehouden door bestaande belangen en dat zij zoveel sneller gaan wanneer 1. fiscale maatregelen en wetgeving dat afdwingen, 2. er alternatieven zijn. 3. de maatschappij eraan toe is omdat er een harde noodzaak is.

En dat is precies waar we nu zijn aanbeland in de luchtvaartdiscussie.

Na de Tweede Wereldoorlog moest de luchtvaart met man en macht worden opgebouwd. Landingsrechtenuitgifte, geen accijnzen op kerosine, geen btw op tickets, makkelijke bouwvoorschriften, taxfree kunnen inkopen. Fiscale maatregelen en wetgeving waren hier versnellers.

En de sector is machtig geworden.

Zo machtig dat ze erin geslaagd is om buiten de Parijse klimaatafspraken te blijven.

Zo machtig dat ze jarenlang alle touwtjes in handen heeft weten te houden en het verantwoordelijk ministerie liet toekijken en faciliteren.

Zo machtig dat ze in 2018 burgers, boeren en buitenlui naar hartenlust kunnen Schiphollen. Desnoods onder het mom van ‘de balans zoeken’ zoals topman KLM Elbers zo verleidelijk zei in Buitenhof van afgelopen zondag.

Voorzitter, die balans is al jaren zoek.

Waarom?

De toenemende CO2 uitstoot van de luchtvaart maakt het halen van de klimaatdoelen onmogelijk.

De Onderzoeksraad voor Veiligheid voelt zich notabene genoodzaakt om voor de tweede keer te stellen dat Veiligheid steevast ondergeschikt wordt gemaakt aan groei.

Omwonenden komen op nog niet eerder vertoonde schaal gezamenlijk in opstand. De toenemende geluidsoverlast wordt met doorzichtige rekentrucjes en handige definities weggetoverd en handhaving hierop onmogelijk gemaakt door een onnavolgbaar handhavingsvacuüm. Een black box.

De hoeveelheid ultrafijnstof en stikstof zal grote gevolgen hebben voor de luchtkwaliteit en de gezondheid van de omwonenden.

Honderdduizenden ganzen zijn de afgelopen jaren vergast rond Schiphol in het kader van de vliegveiligheid, terwijl de populatie niet afnam en de veiligheid niet toenam. Gisteren wees de rechtbank weer eens op de zinloosheid van deze massaslachting.

Voorzitter, vorig jaar nam de Kamer onze motie aan om het begrip hinder breder te definiëren. Hinder staat immers allang niet meer gelijk aan geluid en de Kamer erkent dat.

Dus moet de impact van luchtvaart op klimaat, op kwaliteit van de leefomgeving voor mens en dier en op veiligheid volwaardig worden meegewogen in de besluitvorming.

Durft de minister haar mooie MER Lelystad te laten toetsen aan Europese richtlijn? Als het goed is wel. Graag een reactie.

Een ding is duidelijk geworden; het kan dan niet meer zo zijn dat winst op geluidsoverlast automatisch leidt tot het uitvoeren van meer vluchten. Er zijn immers inmiddels nog meer harde criteria waarnaar moet worden gekeken.

Graag een reactie van de minister van I&W op dit punt.

Het Klimaat, de veiligheid, de kwaliteit van de leefomgeving bepalen de grens van de luchtvaart in Nederland, niet de luchtvaartsector.

Het is dan ook tijd voor een nieuwe transitie. Alle ingrediënten zijn aanwezig.

Harde noodzaak, alternatieven, fiscale maatregelen en wetgeving en een kanteling in de maatschappij

Korte afstanden worden voortaan met de trein afgelegd, in plaats van met het vliegtuig.

Vlieg verstandig, neem de trein, is het nieuwe credo.

Nu de rente historisch laag staat kan de minister grootschalig investeringen in Europese treinverbindingen. Is zij bereid samen met de minister van Financiën een plan van aanpak te maken.

Accijns heffen op kerosine, een vliegtax instellen. De fiscale cadeautjes uit de vorige eeuw hebben we immers nu niet meer nodig. We horen graag of de minister van Financiën dit met ons eens is.

En zo gaat het hele systeem op de schop.

Op dit moment kunnen we niet anders concluderen dan dat we nu moeten vasthouden aan de grens van maximaal 500.000 vliegbewegingen op Schiphol omwille van de veiligheid en de kwaliteit van de leefomgeving.

Code Rood.

Maar we weten ook dat omwille van het klimaat dit aantal vervolgens stapsgewijs naar beneden moet.

Naar 300.000 vliegbewegingen in 2030 zou een hoop problemen in 1 keer oplossen. Het uitbreiden van Lelystad Airport is in dit scenario uiteraard niet meer nodig.

Voorzitter, ik kom terug op de beginvraag: is luchtvaart nog de onbesproken held van de vooruitgang? Onze stelling is dat dit niet meer zo is. En al een tijdje. En de samenleving krijgt dat ook door. De sky werd de limit. Wat ons betreft worden beleidsbeslissingen met een impact zo groot als die van de luchtvaart voortaan vooraf beoordeeld aan de hand van het Brede Welvaartsbegrip. Is de minister daartoe bereid?

Wat ooit een goed idee was, hoeft dat later niet meer te zijn. Als er iets is wat de geschiedenis ons leert, dan is het dat wel.

Gelukkig heeft de geschiedenis ook aangetoond dat er een uitweg is. De samenleving is er klaar voor.

We kijken uit naar de reactie van de minister.