Bijdrage Van Raan aan derde inci­dentele supple­toire begroting inzake aande­len­emissie Air France-KLM

Irrationeel en absurd, dat is deze voorgenomen aandelenaankoop. Ik zal u gaan vertellen waarom.

Wie zijn die mensen, zo verzuchtte minister Kaag eens over een bepaalde kiezersgroep. Ik meende in haar stem te horen dat ze echt niet begreep wat deze mensen dreef. Daar moest ik aan denken toen ik las dat deze minister honderden miljoenen belastinggeld aan de Franse multinational Air France-KLM wil overmaken. Want wie zijn toch die mensen die de ernst van de klimaat- en de biodiversiteitscrisis volledig erkennen en vervolgens handelen op een manier die daar compleet tegenstrijdig aan is? De minister van Financiën zei in haar Schoo-lezing over de klimaatcrisis: "De alarmbellen kunnen niet luid genoeg klinken. Het is nu of nooit. Do or die. Als u mij dan een alarmist noemt, zal ik dat als een erespeld op mijn jasje dragen." En wat doet ze? Ze investeert 220 miljoen in een fossiele industrie die de afgelopen twintig jaar 49 van de 50 beloftes brak om duurzamer te worden. Geen geld naar Frankrijk, zei deze minister voor de camera. En wat doet ze? Geld naar Frankrijk overmaken, naar een Franse multinational die daarmee zijn schulden afbetaalt. Deze minister zegt met de aandelenaankoop invloed op de toekomst van het bedrijf te willen waarborgen. In dezelfde adem zegt ze dat de vormgeving van het bedrijfsmodel en de strategie aan Air France-KLM zelf is. Snapt u het nog, voorzitter? Wie is die minister van Financiën?

De aandelenaankoop is rationeel niet te begrijpen. Dat verbaast ons eigenlijk niet, want alleen al rondom KLM is irrationeel en onverstandig beleid rijkelijk bekend. De journalist Ties Joosten schreef er een uitstekend boek over, waarin hij laat zien dat de luchtvaart al meer dan een eeuw lang een bodemloze put is. Deze minister is nu van plan een nieuw hoofdstuk als bewijsmateriaal van irrationaliteit en misplaatst sentiment toe te voegen. Misschien kijkt ze als schrijver ervan op een dag in de spiegel en vraagt ze zich af wie ze was toen ze instemde met deze fossiele subsidie. Ik zal in de rest van mijn betoog concreter ingaan op het voorstel om de aandelen te kopen, maar het irrationele en absurde karakter wou ik niet onbesproken laten.

Laten we beginnen met het financiële plaatje. Sinds de aankondiging van het voorstel is het aandeel Air France-KLM naar een absoluut dieptepunt gekelderd. Nederland kocht zijn aandelen voor €12 per aandeel en inmiddels zijn die aandelen nog €1,79 waard: 600 miljoen waardeverlies zonder enige aantoonbare invloed uitgeoefend te hebben. Waar komt de dekking van deze aankoop vandaan? Die blijkt er niet te zijn. Dus we lenen geld van toekomstige generaties, die dat later maar aflossen. Gezien de dividendbetalingen van de afgelopen vijftien jaar zijn de vooruitzichten daarvoor zeer slecht. Ook de VEB noemde de voorgenomen aankoop boekhoudkundig onverstandig.

Waar gaat dat geld dan naartoe? In ieder geval voor 25% naar de Franse staat. Kan de minister uitsluiten dat daar zelfs 100% naartoe gaat? Je kan alleen al op basis van de financiën vaststellen dat het een slechte investering is. Maar dan hebben we nog geen onderbouwing volgens de Comptabiliteitswet, die misschien andere doorslaggevende argumenten geeft. Helaas, deze volstaat volstrekt niet. Immers, de onderbouwing zegt alleen dat het belang door de aankoop op peil blijft, en doet geen enkele uitspraak, terwijl dat wel gewenst en wettelijk vereist is, of daarmee de doelen van de deelneming ook dichterbij zijn gekomen. Daarmee voldoet de uitgevoerde wettelijk verplichte toets wat ons betreft niet aan de minimale vereisten. Tien keer schrijven dat het publieke belang belangrijk is, maakt het niet tot een onderbouwing van het publieke belang. Het is aan de minister om aannemelijk te maken dat het anders is. De minister zegt dat we invloed nodig hebben om het publieke belang te dienen. Ze noemt twee zaken: hubontwikkeling en duurzaamheid.

Laten we beginnen bij duurzaamheid. We zouden invloed nodig hebben om het bedrijf te sturen richting duurzaamheid, schrijft ze. Maar ze spreekt zichzelf daarmee meteen alweer tegen, zo zei ik al. Want de overheid stelt regels, zo schrijft ze, en vormgeving en bedrijfsmodel en strategie zijn aan de onderneming. Los van die tegenspraak: stel nou eens dat we fatsoenlijke regels zouden hebben voor de luchtvaart en stel dat we die zouden handhaven — dat doen we alle twee niet — dan kunnen we concluderen dat de luchtvaart alle grenzen van klimaatveiligheid en leefomgeving al heeft overschreden. Ze zou moeten krimpen. Het bedrijf Air France-KLM zal gewoon aan de duurzaamheidsregels moeten voldoen, simpelweg omdat de wet dat voorschrijft, of het daartoe nu aangejaagd wordt door de staat of niet.

Het tweede argument van de minister voor het publieke belang is dat de hubontwikkeling belangrijk is, terwijl precies die hubfunctie, zoals al overtuigend is aangetoond, bijna niets toevoegt aan het publieke belang. Ja, aan het belang van KLM, maar niet aan het publieke belang. Vraag de mensen in de omgeving van Schiphol maar eens of hun brede welvaart erop vooruitgegaan is.

Laten we ook niet vergeten welk gigantisch risico er aan deze investering zit. Wat als Schiphol, de thuisbasis van KLM, geen natuurvergunning krijgt, die het op dit moment helemaal niet heeft? Dat is een heel reëel scenario. Wat als Air France-KLM straks weer nieuwe aandelen gaat uitgeven? Gaat ons belang dan weer verdampen?

Ik hoef hier het klimaataspect niet verder te onderbouwen. De minister weet als geen ander wat de wetenschap daarover zegt. Op welke manier draagt deze investering nou bij aan de maximale versnelling van het klimaatbeleid die we moeten inzetten volgens haarzelf? We moeten toch niet met de nieuwe vliegtuigen tot ver in de jaren veertig kerosine blijven verbranden? Als zij enige ratio tentoon kan spreiden, ziet zij dat dit een irrationeel en absurd plan is. Ik daag haar uit dat te ontkennen, maar nog veel meer om dat te bevestigen. Als Nederland wel nieuwe aandelen koopt, gaat daarmee een duidelijke boodschap naar Parijs. Die boodschap zal zijn: wat jullie ook doen, met wat voor voorstellen jullie ook komen, wij betalen wel.

Voorzitter. Ik wil afsluiten met nog een citaat van deze minister van Financiën. "U zult begrijpen dat ik geen geloofwaardig onderdeel kan zijn van een kabinet dat geen dramatische en ultieme versnelling inzet in de Nederlandse klimaatpolitiek." Dat is een hele duidelijke missie, en die kan eigenlijk maar tot één conclusie leiden, namelijk: deze voorgenomen aankoop is hiermee een lakmoesproef voor deze minister geworden, die niets anders kan doen dan dit voorstel van tafel halen.

Dank u wel, voorzitter.